پدیدارشناسی روزه، مراتب روزه داری / دکتر عبدالله صلواتی

طیفی از انسان ها در سطح ظاهری هستی نفس می کشند و طایفه ای عمق گرفته و در لایه های درونی تر هستی، روزگار می گذرانند. لطایف سبعه و هفت شهر عشق و مقامات و اطوار انسانی به روایت عارفان نیز حاکی از همین تفاوت سطوح زندگی و تفاوت مواجهه با مراتب گوناگون هستی است. یکی تا قلب، دیگری تا روح و سومی تا سر و سر السر در هستی غور می کند. هر یک، ساحتی از این ساحت های باطنی را در خویش روشن و فعال می کنند.

به وزان هر ساحت زیسته، عبادت بطور عام و روزه بنحو خاص مطرح است. گفتنی است در همه این ساحت ها روزه شرعی هسته سخت را سامان می دهد. در ساحت آغازین هستی، روزه امساک از خوردن و آشامیدن و پاره ای محرمات است.

 در ساحتی درونی تر، عقل میدان دار است و هستی آدمی را از هوی منزه می دارد و کمی درونی تر روح حاکمیت دارد و امساک از آرزوهای دور و دراز را در دستور کار دارد. ساحت دل که در آدمی فعال شد افکار رهزن و همت های دنیوی را منطقه ممنوعه اعلام می دارد. همین طور هرچه به باطن هستی نزدیک می شویم روزه داری با حفظ هسته سخت، عمق بیشتری می گیرد.

عمق گرفتن در هستی نیازمند طمانینه و آرامش است. ذهنی که چهارراه رفت و آمد خیالات و خطورات و القائات و افکار منفی و تهاجمی رنگارنگ است نمی تواند به ساحت باطن هستی بار یابد. بنابراین مدیریت و نگهبانی ذهن نیز یکی از مواردی است که با ضمیمه به هسته سخت روزه داری، مراتب بالاتری از روزه را رقم می زند و آدمی را میهمان اسرار هستی می کند.

ترک لغو و امور بی معنا نیز از مواردی است که به روزه داری عمق می دهد. خداحافظی با لغو از ویژگیهای مومن است: «وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ» (مومنون/ ۳). میدان ترک لغو نیز وسیع است و صرفا شامل لغو زبانی نمی شود. لغو در فعل، لغو در باور، لغو در انگاره، لغو در سیاست گذاری، لغو در هیجانات، لغو در برنامه ریزی، لغو در مدیریت، لغو در رویه، همگی در دامنه لغو قرار دارند.

اساسا هر امری که باطل یا بی اهمیت و بی ارزش و بی حاصل است از مصادیق لغو است. سیاست گذاری هایی که مایه غفلت است و در دراز مدت یا کوتاه مدت سودی به حال مردم ندارد و مقدمه نفع دنیوی یا اخروی نیست از مصادیق لغو است.

هرچه به مراتب عمیق تر روزه داری نزدیک میشویم پیوند وثیق آن را با اجتماع و سیاست بیشتر درمی یابیم. مدیری که روزه را به ساحت آغازینش، یعنی تحمل تشنگی و گرسنگی تقلیل نمی دهد بلکه در پرتو روزه داری اصیل، به درستی و تمام قد، نفس و ذهن خویش را مدیریت می کند محصول این خویشتنداری نفسانی و فکری، در سیاست گذاری و برنامه ریزی و مدیریتش سرریز می شود.

عبدالله صلواتی (استاد دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران)