ایران با ثبت جهانی ۲۴ اثر تاریخی و طبیعی در فهرست جهانی یونسکو در رتبه نهم ثبت جهانی در بین ۱۶۱ کشور عضو یونسکو ایستاده است.
هنگامی که صحبت از ایران می شود سرزمینی در غرب و جنوب غربی قاره پهناور آسیا را متصور می شویم که از شمال شرق به رودخانه جیحون، از شمال به دریاچه خزر، از شمال غرب به کوه های قفقاز و آسیای صغیر، از غرب به منطقه حاصلخیز میانرودان (یا بین النهرین که همان ناحیه تمدن پرور بین دو رود دجله و فرات است)، از شرق به وادی هند و رود سند و از جنوب به خلیج پارس و دریای ایران یا همان دریای سیستان محدود شده است. این سرزمین در ادوار مختلف تاریخی خاستگاه تمدن ها و فرهنگ های غنی بشری و از این رو میراث تاریخی و طبیعی بسیاری بوده است.
از این رو فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران شامل ۲۴ مکان است که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. این فهرست شامل ۲۲ اثر میراث فرهنگی و دو اثر میراث طبیعی است. ارگ بم و فضای فرهنگی آن جز مکان های در خطر نابودی قرار داده شده بوند ولی در اجلاس سال ۲۰۱۳ که از ۱۶ تا ۲۷ ژوئن برگزار شد از این فهرست خارج شدند. ارگ بم ایران پس از زمین لرزه در بم به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست آثار در خطر قرار گرفت، اما با توجه به مرمت های انجام شده در طول سال های گذشته سازمان یونسکو ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج کرد.
گفتنی است میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، هستند. بر پایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان های میراث جهانی ثبت شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه یا شهر هستند. که هر کشور در هر سال فقط می تواند یک نامزد برای ثبت میراث فرهنگی یونسکو درخواست دهد.
ایران نیز سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در تاریخ ۲۶ فوریه سال ۱۹۷۵ به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست. در سال ۱۹۷۹چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان، نخستین مکان هایی بودند که در ایران به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شدند.
همچنین لازم به ذکر است که شهر تاریخی یزد، به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و بیست و دومین اثر تاریخی کشور، ۹ جولای ۲۰۱۷ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. پس از گذشت ۹ سال از قرار گرفتن پرونده این شهر تاریخی در فهرست میراث موقت جهانی، روز یکشنبه (۱۸ تیر) ۱۳۹۶، «شهر تاریخی یزد» به عنوان یکی از نخستین شهرهای خشتی دنیا در چهل و یکمین اجلاس کمیته میرات جهانی یونسکو به ثبت رسید.
ثبت شهر تاریخی یزد به عنوان اولین شهر تاریخی ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو، در واقع پاسداشت قرن ها حافظه تاریخی و تمدنی مردمان سخت کوش کویر از یک سو، و بر صدر نشاندن هویت تمدنی و تاریخی بوم ایران زمین در سپهر گیتی از سوی دیگر است.
اما نکته ژرف و برجسته این رویداد مهم آن است که شهر یزد اکنون نه تنها به عنوان یکی از گرانیگاه های حافظه تاریخی ایران زمین که به مثابه نمادی از حافظه فرهنگی و تمدنی کل بشریت معرفی شده است که به اذعان محققان، میراث فرهنگی و شمول آن، تنها امید بشریت به حفظ دستارودهای تمدنی و هویت انسانی است.
همچنین مفهوم توسعه پایدار مدنظر یونسکو نیز دقیقا بر همین بنیان آراسته شده است؛ توسعه پایدار یعنی حفظ و پاسداری از میراث نیاکان که در طول قرن‌ها سینه به سینه به دست امروزیان رسیده است و ما اکنون باید این میراث پرارج را به پسینیان (آیندگان) واگذار کنیم. آب‌ها، رودخانه‌ها، درختان، جنگل ها، قنات ها، بناها، سراها، رواق ها ،مناره ها، گلدسته ها، سابات ها، همه و همه بخشی از تاریخ شکوهمند بشریت است که باید پاسداری شود.
دو معیار پایداری که کمیته میراث جهانی یونسکو به واسطه آن شهر یزد را واجد جهانی شدن دانست، معیارهای سوم و پنجم فرهنگی است که در معیار سوم، یونسکو شهر یزد را به گونه ای منحصر به فرد و استثنایی که نمایانگر یک سنت فرهنگی و تمدنی کنونی است، معرفی کرده است (to bear a unique or at least exceptional testimony to a cultural tradition or to a) civilization which is living or which has disappeared)
و در بند پنجم، یونسکو اذعان دارد شهر یزد نمونه برجسته ای از محل زندگی سنتی انسان در قالب یک فرهنگ هماهنگ و همسو و تعامل گونه با محیط زیستی است که تحت تاثیر تغییرات غیر قابل بازگشت و آسیب‌پذیر است.
(to be an outstanding example of a traditional human settlement, land-use, or sea-use which is representative of a culture (or cultures), or human interaction with the environment especially when it has become vulnerable under the impact of irreversible change)
و مردمان این کهن بوم تاریخی و فرهنگی به خوبی در طول قرن ها همسو با خشم و مهر طبیعت زندگی کرده اند و فرهنگی غنی و پایدار را پدید آورده‌اند.
ثبت شهر تاریخی یزد می‌تواند به عنوان نقطه عطفی در نظرگاه سیاست گزاران و مدیران شهری و کشوری در تنظیم قوانین و مقررات حفظ بافت های تاریخی و کهن در شهرهای دارای این بافت ها باشد. امروز در جهان شهرهای دارای بافت تاریخی، به عنوان مهم ترین شهرهای هویت بخش در سطح ملی و جهان محسوب می شوند که از رهگذر آن کشورهای ذی نفع، ثروت های انبوهی را به واسطه گردشگری پایدار به‌دست آورده اند.
فهرست بناهای تاریخی ایران به ترتیب ثبت در میراث جهانی یونسکو:
- چغازنبیل
- تخت جمشید
- میدان نقش جهان
- تخت سلیمان
- بم و فضای فرهنگی آن
- پاسارگاد
- گنبد سلطانیه
- سنگ نوشته بیستون
- مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران
- سازه های آبی شوشتر
- مجمموعه تاریخی بازار تبریز
- آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی
- باغ ایرانی
- مسجد جامع اصفهان
- برج کنبد قابوس
- کاخ گلستان
- شهر سوخته
- میمند شهر بابک
- شوش
- قنات ایرانی
- کویر لوت
- شهر تاریخی یزد
- چشم انداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس
فهرست ۱۱ کشور برتر در ثبت جهانی در میراث جهانی یونسکو:
- ایتالیا
- چین
- اسپانیا
- آلمان
- فرانسه
- هند
- مکزیک
- انگلستان
- روسیه
- آمریکا
- ایران
برای مشاهده آثار میراث فرهنگی ثبت شده کشورها در یونسکو کلیک نمایید.
دفتر همکاری های علمی و امور بین الملل دانشگاه شهید رجایی
کد خبر:۹۹۲۲۱۱
